Kapa Haka

Te Puna

Atua: Hineteiwaiwa.

Whakapapa  

Te whakapapa o Hineteiwaiwa.

Hineteiwaiwa - Whakapapa (PDF, 40 KB)

Pūrākau

A Hineteiwaiwa

He mea tuhi nā Hana Pōmare, he mea whakamāori nā Hēni Jacob, tātai pukapuka 700124.

https://hana.co.nz/online/hina/

Hoki ake ki runga

He Atua! He Kōrero!

Hineteiwaiwa

Ako ā-Kākā

Ka ako ā-kākā ngā ākonga i te whakapapa o Hineteiwaiwa.

Hineteiwaiwa - Whakapapa (PDF, 40 KB)

Ka kōwhiria e ia ākonga tētahi o ēnei tauira tātaku whakapapa e whai ake nei. Ka tuhia te whakapapa i runga i te tauira i kōwhiria, ā, ka mahi te ākonga kia mau ngā kupu ki ōna mahara.

1. Ka moe a Ranginui i a Papatūānuku, ka puta ko Tānemahuta.
2. Nā Ranginui rāua ko Papatūānuku, ko Tānemahuta.
3. Nā Ranginui ko Tānemāhuta. Nā Tānemahuta ko Hinetītama.

A Hineteiwaiwa

Ngā mea e hiahiatia ana

• A Hineteiwaiwa – te pukapuka rauemi tuihono me te pukapuka mā ngā ākonga 
  https://hana.co.nz/online/hina/

Ngā mahi

• Whakatakina te pūrākau A Hineteiwaiwa. Tuhia ētahi pātai arotahi hei whakaaro ake mā ngā ākonga i a koe e pānui ana i te kōrero ki a rātou. Anei ētahi:
  • I aha a Kae ki a Tutunui? / I ahatia a Tutunui e Kae? He aha ia i mahi pērā ai?
  • He aha te mahi a Hineteiwaiwa me tana tira wāhine hei tinihanga i a Kae i te wā o te hākari? 
  • He pēhea ngā whakaaro o ō tātou tūpuna ki ngā tohorā i ngā rā o mua?
     
• Tukuna te pūrākau tauhikohiko, A Hineteiwaiwa, hei whakarongo, hei mātakitaki mā te akomanga.
• Tonoa ngā ākonga kia tautohu i ngā kiripuaki matua o te paki. Matapakia te wāhi ki ia kiripuaki i roto i ngā āhuatanga i pā (te pūtake me te hua).
• Tonoa ngā ākonga kia tautohu i tā te paki nei hei whakatūpato, hei ārahi i a tātou i roto i ā tātou mahi o ēnei rā. 

Te Uiui i ngā Kiripuaki

• Wehea ngā ākonga ki ngā rōpū e rua. Ko tētahi rōpū ngā kaiuiui a Whakaata Māori, ko tērā atu rōpū ngā kiripuaki o te paki o Hineteiwaiwa.

• Ka mahi tahi ngā kaiuiui ki te tuhi i ngā momo pātai e tika ana hei tuku ki ia kiripuaki, i runga anō i tā rātou i rongo ai i te pūrākau. Hei tauira:

  Tinirau             

  - Ko wai te ingoa o tō pēpē/kōhungahunga? 
  - He aha koe i hiahia ai mā Kae tō pēpē e tohi? 
  - Hineteiwaiwa
  - I aha koutou ki te kimi i a Tutunui? 
  - I pēhea ō koutou whakaaro i a koutou ka kite ko ngā kiko o te tohorā tētahi o ngā tino kai o te hākari?  

• Hei whakarite i a rātou mō ngā uiuinga, ka tuhia e te rōpū kiripuaki ngā kōrero katoa e mōhio ana rātou mō ō rātou kiripuaki, i runga i te āhua o ngā kōrero i puta ake i te paki.
• Kātahi ka haere ngā uiuinga – ko te rōpū kaiuiui ki te tuku i ngā pātai, ko te rōpū kiripuaki ki te whakautu i aua pātai. 

Tērā a Marama 

Ako ā-Kākā

• Ka ako ā-kākā i te karakia Tērā a Marama. Ka tuku anō i te karakia nei i ngā wā, i ngā wāhi e tika ana. 

He Kaui Whakaatu i ngā Āhua Matua o te Marama

Ka hangaia he kaui (he taonga rānei hei whakairi ki te pakitara) e tohu ana i ngā āhua matua o te marama.

http://almostmakesperfect.com/2015/01/14/diy-marble-moon-phase-wall-hanging/

• Ko ngā āhua matua e 8 o te marama e kitea ana i konei, ko:  
  • Te kōhiti
  • Te pewa whanake
  • Te hauwhā tuatahi
  • Te kōpuku whanake
  • Te marama kua hua
  • Te kōpuku tohi
  • Te hauwhā tuatoru
  • Te pewa tohi

Ngā mea e hiahiatia ana

• 2 pākete o te fimo pango (tētahi atu uku polymer rānei)
• 1 pākete o te fimo mā
• He taputapu tapahi pihikete porohita
• He rūri
• He māripi haratau
• He kapeniho
• He tuaina, he ngira, he miro (he aho hī ika/he waea rauangi rānei)
• He rākau takapapa 

Ngā mahi

• Āhuahua te uku mā kia oti mai ētahi pōro e 7, ā, āhuahua te uku pango kia kotahi te pōro.
• Tāpiria atu he pango kia iti nei ki ia pōro mā, kia iti te kitea o te pango e rere ana i waenganui o te mā, pēnei i te momo pounamu nei, i te inanga. Heoi anō, kia āta haere, kei kiwikiwi kē ō pōro.
• Takapapatia ia pōro kia 5mm te mātotoru.
• Ko te taputapu tapahi pihikete hei tapahi mai i ngā āhua o te marama whanake me te marama tohi. Whakamahia he hanga torotika hei tapahi mai i ngā marama haurua.
• Ko te kapeniho hei mahi i tētahi kōhao iti ki te pito whakarunga o ia marama. Whāia ngā tohutohu i runga i te pākete hei tunu i ngā marama uku nei.  
• Ina oti te tunu me te tuku kia mātao haere, herea tahitia ō marama ki te aho hī ika (ki te waea angiangi rānei). 

Hoki ake ki runga

Te Tirotiro i ngā Āhua o te Marama

Ngā mea e hiahiatia ana

• Ētahi tauira o ‘Ngā Āhua o te Marama.pdf’, he A3, he A4 rānei te rahi (kia 1 mā ia ākonga)
• He kāmera (ina pīrangitia)
• He penerākau
• He kāpehu

Ngā Āhua o te Marama (PDF, 24 KB)

Ngā mahi

• I ia pō mō tētahi marama, ka whakakīia e ngā ākonga te Tūtohi mō te Tirotiro i ngā Āhua o te Marama. Tonoa rātou:
  • Kia tuhi, kia hopu whakaahua rānei o te marama i ia pō.
  • Tuhi i te hāora i tirohia ai te marama.
  • Tuhi kei hea ake o te rangi te marama (hei tauira, i runga tonu ake; i te rāwhiti).

He tāmaru pea ētahi pō, engari e pai ana, me tuhi anō tērā ki te tūtohi.

• I tētahi rangi pūmau i ia wiki, ka tirohia e te akomanga ngā tūtohi a tēnā, a tēnā. Anei ngā mea ka arotahia:
  • Ngā hanga o te marama ki te titiro atu, me ngā ingoa hei whakaahua i aua hanga.
  • Ngā wā o te rangi e kitea/tirohia ai te marama, e tuhia ai ngā kōrero mōna.
  • Me matapae ka pēhea te āhua o te marama mō te kotahi wiki e whai ake ana, he aha te hāora e kitea/tirohia ai, ā, kei hea ake o te rangi e rere ana.
     
• Hei te mutunga o te marama, tonoa ngā ākonga kia tautohu i ēnei āhua matua o te marama:
  • Kōhiti
  • Pewa whanake
  • Hauwhā tuatahi
  • Kōpuku whanake
  • Kua hua te marama
  • Kōpuku tohi
  • Hauwhā tuatoru
  • Pewa tohi
     
• Wehea ngā ākonga ki ngā rōpū takitoru, takiwhā rānei. Me whakatairite tā rātou i kite ai, ka tuku ai i te pūrongo poto mō ngā kitenga. 

Hineteiwaiwa

He mea tuhi a Hineteiwaiwa hei karakia whakamihi, whakamānawa i te atua ko te marama tōna whakatinanatanga e kite nei tātou. Ko Hineteiwaiwa te atua, te kaitiaki o te wahine e whakawhānau ana, ko ia hoki te atua o Te Whare Pora. Ko ia te kaitiaki o ngā wāhine, o ngā tamariki. Ko ia anō e kukume ana i ngā tai o Papatūānuku, me ngā tai whakaroto, te awa atua o te wahine.

• Whakarōpūtia anō ngā ākonga, he tokowhā ki ia rōpū. Ko tā rātou mahi, he rangahau i ngā whiti e toru o te karakia. Anei he pātai hei arataki i ngā mahi:

Ko te whiri …

He aha Te Whare Pora?
Ko te ‘whiri’, te ‘whatu’ me te ‘whakairo’, he kupu mō ngā mahi i te whare pora.
Rangahaua, matapakia te tikanga o ngā kupu nei i roto i ngā mahi raranga, whatu.
He aha te kaitito o te karakia i tiki atu ai i ēnei kupu?
He aha te tino tikanga i roto i te karakia nei?

Ko te whenua …

He aha Te Whare Tangata?
Ko ngā kupu nei, te ‘whenua’, te ‘whakatipu’, me te ‘whānautanga mai’ e pā katoa ana ki te hapūtanga me te wā whakawhānau. Rangahaua ēnei kupu i te horopaki o te raranga me te whatu, ka wānanga ai i te tino tikanga i roto i tēnei karakia.
He aha te kaitito o te karakia i tiki atu ai i ēnei kupu?
He aha te tino tikanga i roto i te karakia nei?

Whakamaua …

E pā ana ēnei kupu ki te aha? He aha te tino tikanga?

Whakamaua te tai moana

Whakamaua te ira tangata

Whakamaua te aho matua

Whiri, whiria kia tina

Hui e. Tāiki e.

• Kia oti, ka huihui anō te akomanga. Mā ia rōpū e whakaatu ēnei pārongo:

1. Te tikanga/whakamāoritanga o te/ngā kupu.
2. Tētahi kupu taurite mō te/ngā kupu.
3. Te/ngā kupu i roto i tētahi rerenga kōrero.
4. Te whakamārama i te horopaki e rangona ai te/ngā kupu.
5. Te whakaari (charade nei) i te tikanga o te/ngā kupu. 

Hoki ake ki runga

Ānō ko te marama kua ngaro, kua ara anō 

E mea ana te whakataukī nei, ka pai tonu me i rite tātou ki te marama – kia ngaro, ka puta mai anō, ka ora anō. Arā pea ētahi horopaki e taea ana e te tangata te pērā. Nō reira, mehemea kua raru pai koe, kei raro e putu ana, ki te kaha koe, tērā tonu pea ka piki ake anō, ka pai anō.  

• Kōwhiria tētahi tupuna i pērā – i raru, engari i kitea he huarahi e ara ake anō ai, e ora anō ai ia.
  • He aha ngā tino āhuatanga o te tangata ka ora tonu, ahakoa ngā raruraru, kua taumahatanga kua pā ki a ia?
  • He āhuatanga motuhake, ahurei ō taua tangata (i ora ake anō ai ia)?
  • He aha te raruraru i pā ki taua tupuna, i kaha ake ai, i ara ake anō ai ia?
     
• Kōrerotia mai tōna kōrero, me te āhua o tana ora ake i tana raruraru.
• Tuhia te kōrero nei hei ‘tuhinga mihi’. He āwhina kei He Tuhinga Mihi, i te rauemi He Manu Tuhituhi.  
  

  He Tuhinga Mihi (PDF, 22 MB)

• Ki ngā rōpū iti, ka tukuna pea e tēnā, e tēnā ākonga tāna mihi ki ana hoa.

Ētahi Whakaaro Taha Aromatawai

E āhei ana te ākonga:

• Te taki i te whakapapa o Hineteiwaiwa, me te whai i tētahi tauira tātaku tūturu hei whakaatu i aua whakapapa.
• Te tautohu i ngā kiripuaki matua o te paki me te wāhi ki tēnā, ki tēnā i roto i te raupapa o ngā āhuatanga i pā. 
• Te tautohu i ngā tohutohu/whakatūpato/kupu ārahi o roto i te paki, me te whakahāngai ki a tātou i ēnei rā.
• Te whakatakoto pātai tuwhera mō tētahi kiripuaki i te pūrākau o Hineteiwaiwa.
• Te whakarite whakautu ki ngā pātai tērā ka uia, i runga i te titiro a tētahi kiripuaki o roto mai i te kōrero o Hineteiwaiwa.
• Te whakautu i ētahi pātai aroā e toru neke atu rānei.
• Te mahi tahi ki te hanga i ētahi pātai e rua nui ake rānei mō tētahi kiripuaki o roto mai o te kōrero o Hineteiwaiwa.
• Te taki i te karakia Tērā a Marama.
• Te whakakī i te tūtohi whakaatu i ngā āhua o te marama i te takanga o tētahi marama, tae atu ki te tautohu me te whakaingoa i ōna āhua matua e 8.
• Te whakamārama i te tikanga o Ko te Whiri, me te matapaki mō āhea tukuna ai te karakia nei.
• Te taki kōrero mō tētahi tupuna, whanaunga rānei i ara ake, i ora ake i tētahi raru nui.
• Te tito tuhinga e mihi ana i taua tupuna/whanaunga i puta tana ihu i taua raru/uauatanga.

Kapa Haka

Te Tito Waiata

Ngā mea e hiahiatia ana

• A Hineteiwaiwa – https://hana.co.nz/online/hina/
• Ngā puoro o ētahi waiata e rua ka tīpakona (ko tētahi he waiata tawhito, ko tētahi he waiata nō te ao hou)
• Ētahi tauira o ngā kupu o ngā waiata e rua.

Ngā mahi

Te whakatairite i tētahi waiata hou ki tētahi waiata tawhito

• Wehea ngā ākonga ki ngā rōpū iti. Anei ngā mahi mā rātou:

1. Mātakihia te paki A Hineteiwaiwa – https://hana.co.nz/online/hina/
2. Ka whakarongo ngā ākonga ki tētahi waiata rongonui o ēnei rā. Hei tauira, ko tā Rob Ruka. 

• Ka whakawhiti whakaaro ngā ākonga mō te tikanga me te wairua o te waiata nei. 
• Kātahi ka āta tirohia te tāraitanga o ngā kupu o te waiata – hei tauira, ngā kupu whakarite, te huahuatau, te maha o ngā whiti, te kōrihi, me ngā mea ka tāruatia. 
• Matapakia ngā mahi ā-ringa, ngā nekeneke a te tinana e rere tahi ana me te waiata, ka pai rānei me i rere tahi me te waiata, hei tautoko i ngā kupu, i te kōrero.
• Ka pai anō te kawe i tēnei mahi mō tētahi waiata āhua tawhito, me te whai kia mārama te tikanga o ngā kōrero kei tua o ngā kupu (he mea nui tenei i te kapa haka). 
• Matapakia ngā ritenga, ngā tikanga o te hiki i te waiata i te kapa haka. Hei tauira: 
  He aha ngā āhuatanga kua rerekē? He aha ngā āhuatanga kua mau tonu?   
• I ō rātou rōpū, ka titoa e ngā ākonga he waiata poto mō Hineteiwaiwa. 
• Kia rua ngā whiti, kia kotahi te kōrihi. (Māu e whakatauira atu he pēhea te āhua o te tuhi i te whiti me te kōrihi, kia mōhio ai ngā ākonga.)
• Ko ētahi whakaaro e māmā ake ai pea te mahi, ko te whai kia huatau, kia huarite ngā kupu, kia tāruaruatia ētahi wāhanga, ā, kia whakamahia he rangi māmā, tērā pea he rangi e taunga kē ana ngā ākonga.
• Ina taea e te rōpū te hiki tā rātou waiata i runga i te tika, i te māia, ā kāti, kua tutuki te kaupapa.
• Tērā tonu pea ka whai hua te nanao atu i te rauemi He Manu Tuhituhi hei āwhina i te titonga o ngā waiata:

Te tuhi i ngā kupu o te waiata

Kupu tāpiri

• He Tuhinga Mihi
• He Tuhinga Whakangahau
• Me ngā kōrero tautoko kei He Kura Tuhituhi me He Manu Taketake.

He Tuhinga Mihi

He Tuhinga Mihi (PDF, 22 MB)

He Tuhinga Whakangahau

He Tuhinga Whakangahau (PDF, 27 MB)

He Kura Tuhituhi me he Manu Taketake 

He Kura Tuhituhi me He Manu Taketake (PDF, 5 MB)

 Te hiki i te waiata

• Mātakihia ētahi kiriata o ētahi tino kapa haka e tū ana ki te atamira o Te Matatini, o te whakataetae kapahaka ā-motu mō ngā kura tuarua, o Mana Kura Tahi. He kiriata anō pea e taea ana o ngā kapa o tōu ake kura, iwi rānei.
• Ina mutu te mātaki, ka hoki anō ngā ākonga ki ō rātou rōpū, ka ohia manomano i ngā mahi ā-ringa me ērā atu kōiri a te tinana i tino pārekareka ki a rātou, ā, e whakaaro ana rātou ka taea te kuhu atu ki tā rātou ake waiata.
• Ka tīmata tā rātou tāpiri atu i ngā mahi ā-ringa, ā-tinana ki tā rātou waiata, hei tautoko i ngā kupu e puta ana i te waha.
• Ka kōwhiria hoki ngā kaitātaki, ā, me he taonga puoro e kuhuna atu ana ki te mahi (pēnei i te ukulele, i te rakuraku, i te pahū, i te kōauau, i te pūrerehua) mā wai e whakatangi.
• Ko ngā nekeneke i te atamira te mea whakamutunga hei whakatau – ka tū ki hea, ka neke ki hea hei tautoko i te rere o te kupu.
• Ka hikina e ia rōpū tā rātou waiata mō Hineteiwaiwa. 

Ētahi Whakaaro Taha Aromatawai

E āhei ana te ākonga:

• Te tautohu kia toru ngā mea e āhua rite ana, kia toru anō ngā mea e rerekē ana i ngā waiata tawhito me ngā waiata hou, ahakoa ko te āhua o ngā kupu, o ngā kaupapa, o ngā puoro, o ngā rangi, o te aha atu rānei.
• Te whakaatu he aha te take me mārama te tangata ki te tino tikanga o ngā kupu, ki ngā kōrero kei tua o ngā kupu ina kawea e ia tētahi waiata i te atamira kapa haka.
• Te mahi tahi ki ētahi atu ki te tito i tētahi waiata poto, e rua ōna whiti me te kōrihi (me te kuhu atu anō i te kupu whakarite, i te huahuatau, i te tāruarua me te huarite).
• Te tautohu i ētahi ritenga, ētahi tikanga e pā ana ki te hiki i te waiata, me te whakaputa whakaaro mō te rerekē haere, te mau tonu rānei o ēnei tūāhua i te takanga o te wā.
• Te tāpiri atu i ngā mahi ā-ringa me ngā nekeneke hei hāpai i ngā kupu o te waiata.
• Te hiki i te waiata a tana rōpū mō Hineteiwaiwa.

Hoki ake ki runga