Te Kete Ipurangi Navigation:

Te Kete Ipurangi
Communities
Schools

Te Kete Ipurangi user options:


Kāinga whakaterenga

Tirohia mā te reo: Māori | Ingarihi

Te Huarere o te Raumati

Te Puna

Tāwhirimātea

Atua Tāwhirimātea. 

Whakapapa  

Te whakapapa o Tāwhirimātea.

Tāwhirimātea - Whānau Puhi - Whakapapa (PDF, 32 KB)

Pūrākau

Tāwhirimātea

http://eng.mataurangamaori.tki.org.nz/Rauemi-tautoko/Te-Reo-Maori/Nga-Pakiwaitara-Maori-me-nga-Purakau-Onaianei/Tawhirimatea

Tāwhirimātea

https://www.youtube.com/watch?v=4xH5XbXSkeA 

He Waiata, he Karakia

Whakataka te Hau

Ko Maisy Rika tēnei e taki ana i te karakia nei:    
https://www.youtube.com/watch?v=yXlT4fceXEY 

Anei tētahi tauira kē atu:
http://folksong.org.nz/whakataka_te_hau/

Ā, i konei, e kawea ana hei waiata:
https://www.youtube.com/watch?v=feiP2WxHGKY 

Karakia

"Whakataka te hau ki te uru,

Whakataka te hau ki te tonga.

Kia mākinakina ki uta,

Kia mātaratara ki tai.

E hī ake ana te atakura

He tio, he huka, he hauhunga.

Haumi e! Hui e! Tāiki e!"

Whakataukī

Tūtū maiea Tāwhirimātea, whakatere ana Poupaka.

Hoki ake ki runga

He Atua! He Kōrero!

Tāwhirimātea

Tāwhirimātea colour

Mā tēnei hononga koe e kawe atu ki tētahi paki mō Tāwhirimātea me te wehenga o Ranginui rāua ko Papatūānuku.

http://eng.mataurangamaori.tki.org.nz/Rauemi-tautoko/Te-Reo-Maori/Nga-Pakiwaitara-Maori-me-nga-Purakau-Onaianei/Tawhirimatea 

  • Ka pānui motuhake tēnā me tēnā ākonga i te paki. Kātahi ka noho ki ngā rōpū iti ki te tuhi, ki te whakarite, ki te kawe i tētahi whakaari ko te paki nei tōna pūtake.

Me tāpiri pea he āhuatanga hei wero i ngā hinengaro. Hei tauira, kia noho pea ko tētahi wā kei tua e haere mai ana, ko nāianei rānei hei horopaki, hei ‘takiwā’ mō te whakaari, kaua ngā rā tuaukiuki.

  • Whakamahia te pukapuka He Tuhinga Whakangahau (whārangi 34–44, Te Whakaari Whakangahau) o te rauemi He Manu Tuhituhi, me te rauemi tautoko He Kura Tuhituhi me He Manu Taketake (whārangi 159–183) hei āwhina i ngā ākonga ki te tuhituhi.

He Tuhinga Whakangahau

He Tuhinga Whakangahau (PDF, 27 MB)

He Kura Tuhituhi me He Manu Taketake

He Kura Tuhituhi me He Manu Taketake (PDF, 5 MB)

A Tāwhirimātea me ana Tēina

  • Mā tēnei hononga koe e kawe ki tētahi kiriata tāoreore poto o te paki o Tāwhirimātea me tana pakanga roa ki ana tēina, ki a Tāne rātou ko Tangaroa, ko Tū, ko Rongo.

https://www.youtube.com/watch?v=4xH5XbXSkeA

  • Ka mātaki ngā ākonga i te kiriata, kātahi ka mahi takirua ki te hopu i ngā kupu kōrero hei tuhinga whakaari.
  • Kia āhua roa pea rātou e whai ana kia waia rātou ki ngā kōrero kua tuhia, me te rangahau anō i ngā kupu kāore i te mōhiotia. Ko ngā kupu e hou ana ki tēnā tokorua, ki tēnā tokorua, ka huihuia hei puna kupu hou hei ako mā te katoa o te akomanga.
  • Me whakatakoto ia tokorua i ēnei momo kōrero e whā hei whakaatu i te tikanga o ia kupu hou:
  1. He whakamāoritanga/whakamāramatanga o te kupu.
  2. He kupu taurite
  3. He kupu tauaro
  4. He rerenga e whakatauira ana i te kupu.
  • Ka mātaki anō ngā ākonga i te kiriata o te paki nei, engari ka whakakorehia te taha oro. Ka mahia he papapaki o te kiriata, me te whakaata i ēnei āhuatanga katoa:

–   Ina tīmata he kāpeka hou.

–   Ina puta mai he kiripuaki.

–   Ngā mahi ka pā.

Kī atu ki ngā ākonga me tuhi anō e rātou te roa o te wā kua hipa mai i te tīmatanga o te kiriata ki te putanga o ēnei āhuatanga hou kua kōrerotia ake nei.

  • Ka whāia e ngā ākonga te papapaki me te rārangi tohu i te takanga o te wā hei hopu i ō rātou ake reo kōrero mō te kiriata. Ka whakaurua pea ko ngā kupu kōrero tonu a ngā kiripuaki, a te kaikawe kōrero, tae atu pea ki ētahi oro whakapaipai.
  • Ka mahi takirua ngā ākonga ki te hopu i ō rātou reo me ērā atu āhuatanga o te taha oro, hei tuku ngātahi i te wā e rere ana te taha ataata o te kiriata (kaua e wareware ki te whakangū i ngā oro ake o te kiriata!)

Hoki ake ki runga

Te Whānau Puhi – He Pakanga ‘Rapi’

He tini māioio ngā ingoa Māori mō ngā hau. Anei tētahi huinga ingoa hau, engari he maha noa atu kei tēnā iwi, kei tēnā iwi.  Arā pea he mahi mā ō ākonga, ko te rangahau i ētahi o ēnei ingoa, i ētahi atu ingoa rānei. 

Tāwhirimātea   Titi-hau-mapu
Tāwhirirangi     Titi-kokouri
Rakamaomao    Titi-kokotea
Tahu-makaka-nui   Titi-kokohura
Tahu-mawake-nui  Titi-kokopara
Paraweranu Titi-pokairangi
Hurunuku Titi-te-apu-whakataka
Ahumairangi  Titi-tu-te-ahunuku
Titi-matangi-nui  Titi-tu-te-wanawana
Titi-mataura  Titi-tu-te-ihiihi
Titi-parauri Titi-tu-te-winiwini
Titi-matakaka Titi-tu-te-ahurangi
Titi-puhikura Titi-tu-te-apurangi
Titi-kaurunui  Titi-atoa
Titi-roro-hau Titi-atamai
Titi-apunui  Titi-mawake
Titi-apuhau Titi-koroingo
Titi-koroirangi Titi-rauroha
Titi-rauwha  Titi-takaipuni
  • Mātakihia ētahi pakanga rapi – kei te YouTube ētahi. Kei te ‘Epic Rap Battles of History’ ētahi kiripuaki rongonui o roto i ngā tau (he pono ētahi, he mea waihanga noa ētahi) ko aua kiripuaki tonu kei te kākari, kei te whakataetae.
  • Weheruatia te rārangi ingoa hau nei, me te akomanga anō. Mā ia huarua o te akomanga e tito tētahi ‘rapi’ ki tōna haurua o ngā ingoa. Kia oti mai, kua ‘pakanga rapi’ ngā rōpū e rua, e kitea ai ko tēhea te rapi pai ake.
  • Ka noho ngā ākonga ki ō rātou rōpū, ka waihanga i tā rātou rapi. Anei he mea hei whiriwhiri, hei whakaaro ake mā rātou:

–   Kia hia ngā whiti? Kia rite te maha o ngā whiti i ngā rōpū e rua.

–   Me uru ngā hau katoa ki te rapi – kia kaua ētahi e mahue.

–   Me whakauru anō hoki ko tētahi atu atua e whai hononga ana ki te hau ki roto i te rapi. Rangahaua taua atua me ōna āhuatanga. Hei tauira, ko Tāwhirimātea – he pukuriri, kāore e tere ngata tōna hiahia, he mauritau/marino i ētahi wā, he whāuraura/pūkerikeri i ētahi anō wā.

–   Whakamahia te pūmanawa whakaranu puoro hei tito manawataki:

  1. http://hana.co.nz/online/teaohurihuri/
  2. Whakakāngia te pūmanawa.
  3. Pāwhiria te ata ‘taonga’.
  4. Pāwhiria te tohu ♫.
  5. Whakamahia te rauemi whakaranu puoro nei hei hanga manawataki, oro rānei hei kīnaki i tā koutou rapi.
  • Ka tū te pakanga rapi, me te hohoko haere o te hiki i ngā rapi, i ētahi wāhanga rānei o ngā rapi.
  • Hopukina te pakanga rapi ki te mīhini hopu kiriata, ka noho tōpū ai ki te arotake. 

Whakataka te Hau

He karakia a Whakataka te Hau e kawea ana e te mātinitini, huri i te motu. Kua riro hoki hei waiata, inā hoki tōna araara, tōna rongonui. 

Ako ā-Kākā

Ka ako ā-kākā ngā ākonga i Whakataka te Hau – hei karakia tonu, hei waiata anō. 

Te Whānau Puhi

  • Ka ohia manomano te akomanga i tēnei mea te hau, kia kitea ai he aha ngā mea e mōhio kē ana ō ākonga. Ka tuhi meka ō ākonga mō te hau ki ngā pepa ‘Post-it’ (kia kotahi te kōrero ki ia pepa). Ka whakapiria atu ēnei ki tētahi ‘kapua’ ka iriwharetia, ko te mātauranga e pā ana ki te hau te kaupapa. 
  • Whakamōhiotia atu ēnei pārongo mō ‘Ngā Hau e Whā’ ki ō ākonga.
    http://www.teara.govt.nz/mi/tawhirimatea/page-5
  • Kia rere tēnei whakamārama:

He ngohe, he whakataetae tēnei, ko te hau te kaupapa. Ko tā koutou, he hoahoa i tētahi waka e kapo ana i te hau hei pūngao mōna e neke ai ia. Ka whakataetae tahi koutou ko ētahi atu, e kitea ko tēhea te mea tere ake. 

He Waka Pupuhi

Ka whaihua tonu pea tā te kaiako mātaki i tēnei i mua i te kawenga ake o te mahi nei.

http://www.pbslearningmedia.org/resource/phy03.sci.phys.mfe.zpuffm/designing-a-puff-mobile/ 

Ngā mea e hiahiatia ana

–   Kia 5 ngā ngongo inu wai

–   Kia 5 ngā rare lifesaver

–   Kia 1 te whārangi pepa

–   Kia 5 ngā kiripi pepa

–   He tēpa

–   He kutikuti 

Ngā mahi
  • He mahi takirua tēnei. Ka tā ia tokorua, he hoahoa i tētahi waka ka 10 mita te tawhiti o te haere, i runga i te iti rawa o ngā ‘pupuhi’ e taea ana – arā, ngā pupuhi a te waha.
  • Ki te whakamahia ngā rawa katoa ka tohaina, e pai ana. Engari kia kaua e tīkina he rawa kē anō hei āwhina ki te hanga i te waka.
  • Tohua te ara whakataetae – he wāhi i te papa 10 mita te roa.
  • Kia 20 meneti noa pea mō te waihanga, kia 10 meneti anō mō te whakamātau me te whakatikatika/whakapai ake.
  • Ka tū te whakataetae. Ko te whāinga, kia tae atu te waka ki te mutunga o te ara i runga i te iti rawa o ngā pupuhitanga a te waha.    

Hoki ake ki runga

Tūtū maiea Tāwhirimātea, whakatere ana Poupaka

E kī ana te whakataukī nei, ina ara ake a Tāwhiri, hei reira ka rere a Poupaka. E mea ana he wā anō me whanga kia rite ngā āhuatanga, hei reira kawea ake ai tētahi kaupapa. Ina pērā, tērā tonu e whaihua. Engari ki te wawe rawa te mahi, tērā ka hē.   

Waka Poihau

I te wāhanga tuarua o te mahi e whai ake nei, ka tonoa ngā ākonga kia whakarere i ā rātou waka moana i runga i ētahi āhuatanga rerekē. Me tuku pūrongo rātou mō ngā hua pai, ngā hua kino o te whakataetae i ēnei āhuatanga rerekē. 

  • Tukuruatia te mahi nei me ō ākonga. Me tono anō rātou kia whakamārama mai he aha i rere ai te waka/ngongo. Anei tētahi whakamārama:
    Ina tukuna te poihau, ka rere te hau ki waho, ka rere ‘whakamuri’, ā, i tērā tonu, kua rere whakamua ko te poihau.
  • Whakatakina te mahi nei. Ka mahi takirua ngā ākonga ki te hoahoa i tētahi ‘waka’ ko te hau kei te pana i a ia ki mua.
  • Māu e whiriwhiri ka hia te roa e mahia ana te mahi nei. Me haere ki tētahi hōpua, ki reira whakamātau ai i ngā waka ka hangaia.  

Ngā mea e hiahiatia ana

  • He paepae mīti styrofoam
  • He poihau
  • He aho
  • He tēpa
  • He here rapa
  • He mōria (ka hokona i te toa hoko taputapu hanga whare)  

Ngā mahi

  • Ko te wero i konei, ko te hoahoa waka ka whakawhiti i te wai, ko te hau noa iho te kaikawe i a ia.
  • Ka whakaaturia e ngā ākonga ā rātou waka, me te whakamārama i te āhua o ngā waka. Ka whakataetae ngā waka i te hōpua kauhoe. Me whakarerekē ngā āhuatanga e pāpā atu ana ki ngā waka. Hei tauira, me whakakarekare pea te wai, me kawe rānei ngā waka ki tētahi takotoranga wai i waho.
    Ina pēnei, tukuia ngā ākonga kia whakarerekē i ā rātou waka. Kia rite rātou, kua whakataetae anō.  

Ētahi Whakaaro Taha Aromatawai

E āhei ana te ākonga:

  • Te mahi tahi ki ētahi atu ki te tito ‘rapi’ ko te whakapapa o te Te Whānau Puhi te kaupapa, me te whai wāhi ki te pakanga rapi.
  • Te mahi tahi ki te tuhi, ki te whakatū whakaari ko Tāwhirimātea me ana tēina te āronga.
  • Te mahi ā-rōpū ki te hoahoa, te waihanga me te whakamahi kākahu, taonga whakapaipai anō hoki mō te whakaari e pā ana ki a Tāwhirimātea.
  • Te tuhi i ngā kōrero o te ataata mō Tāwhirimātea, te waihanga papapaki, me te whakamahi i ēnei hei ārahi i te tuhinga o ētahi kupu kōrero hou hei hoa mō te ataata.
  • Te hopu i ngā reo, i ngā oro o te tuhinga whakaari hou.
  • Te hoahoa, te waihanga me te whakamātau i ngā waka haere whenua, haere wai.   

Te Whānau Puhi 

Ngā mea e hiahiatia ana

  • The Water Cycle
    Ētahi tauira o Kā Puna Hauaitu (tātai pukapuka 11173)
  • Pepa kariri A3 (kia 1 ki ia ākonga)
  • Ētahi rawa toi hei mahi pānui whakaahua e whakaatu ana i te hurihanga wai (hei tauira, he piakano, he penehinu, he waitae, he peita wai, ētahi atu peita)
  • He mahere o Te Wai Pounamu 

Ngā mahi

  • Pānuitia ngā whārangi 1–7 o Kā Puna Hauaitu. Kei reira ngā kōrero mō ngā hau o Te Moana Tāpokopoko a Tāwhaki ka pupuhi mai i te taha uru, koia e āwhina ana ki te hanga i ngā awa kōpaka o Te Wai Pounamu.
  • I tētahi mahere o Aotearoa/Te Wai Pounamu, whakaaturia atu ki ngā ākonga kei hea ngā awa kōpaka, ina whakaritea ki Te Moana Tāpokopoko a Tāwhaki me ngā hau pupuhi mai i te uru. 
  • Pānuitia ngā kōrero i te whārangi 5 o Kā Puna Hauaitu. Ka hanga pānui whakaahua te ākonga (ki ngā rawa toi kua whakaritea mai e koe) hei whakaatu (ā-whakaahua, ā-hoahoa rānei) i te wāhi ki te hurihanga wai i roto i te hanganga o ngā awa kōpaka o Te Wai Pounamu.
  • Me whakaatu te pānui whakaahua i ēnei tūārere o te hurihanga wai:
  1. Ka rere te hauāuru i runga ake o te moana.
  2. Ka huri te wai hei tākohu, ka piki haere ki te rangi.
  3. Ka huri hei pata wai tino ririki.
  4. Nā te āki a te hau me te poupou o ngā maunga, ka piki haere ngā kapua i runga ake o ngā maunga. I te pikitanga ake, ka mātao haere, ā, i te mātao haeretanga, ka huri hei wai, hei ua.
  5. Ka tio te ua, ka huri hei hukarere, ka heke mai ki te whenua.
  6. Ka apiapi haere te hukarere, ka huri hei hukapapa, hei tio.
  7. Ka āta heke haere, ka āta tere haere te tio – koia tēnei ko te awa kōpaka.
  8. Ko ngā tio o raro iho, ka tīmata te rewa haere, ka hoki haere ki ngā awa tūturu, nāwai ā, ka tae anō ki te moana. Ā, i reira, kua huri haere anō i tōna ara amio mutunga kore.
  • Whakairia ngā pānui whakaahua ki te akomanga. 

Kupu whakamārama

Ki te kore e kitea he tauira o te pukapuka, tāia ngā kōrero (te tuhinga noa) i te ipurangi, ka tārua ai hei tohatoha ki ngā ākonga.

Kā Puna Hauaitu Wh1-7 (PDF, 56 KB)

Te Hanga Waka Topaki

http://deceptivelyeducational.blogspot.co.nz/2014/05/how-to-make-hovercraft.html 

  • Hovercraft balloon
    Whakamāramatia atu te āhua o ngā waka topaki ki ō ākonga. Kimihia he aha ngā mea e mōhio kē ana rātou mō tēnei tūāhua. Whakaaturia ētahi kiriata, ētahi whakaahua o ngā waka topaki e rere ana. 

Ngā mea e hiahiatia ana

  • He kōpae puoro tawhito
  • He pū kāpia me te kariri kāpia
  • He pine kōnui
  • Te taupoki kirihou o tētahi pātara waireka mirumiru (kia āhua ‘hōhonu’ te taupoki)
  • He poihau 

Ngā mahi

  • Whakamahia te pine kōnui hei werowero atu i ētahi kōhao iti, āhua maha tonu, ki te taupoki.
  • Ko te pū kāpia hei tuku i te kāpia wera ki te niao o te taupoki. Āta whakapiria atu te taupoki nei ki waenganui o te kōpae (hei whakakapi i te kōhao kei waenganui o te kōpae).
  • Pupuhia atu he hau ki te poihau kia kī tonu. Whakawiria te kakī o te poihau, kia kore ai rere te hau. Āta whakamaua atu te waha o te poihau ki runga i te taupoki, kia mau rawa.
  • Uia atu ngā ākonga ka aha te kōpae, ki ō rātou whakaaro. Ka rere haere i te hau takiwā, ka neke haere i te papa, ka poupourere ki runga, ka aha kē rānei?
  • Whakatakotoria te kōpae ki te papa – me papa māeneene – kāore e tika tana mahi i te whāriki.
  • Tukua te poihau kia tuku i ōna hau. Āta mātakitaki atu.
  • Ka mahi ā-rōpū iti ngā ākonga ki te tuhi kōrero poto e whakaahua ana i ngā āhuatanga i pā, ki ō rātou whakaaro. Me whakamārama anō he aha i pērā ai. Ka whakahokia ngā whakaaro ki te akomanga nui tonu. 

Ētahi Whakaaro Taha Aromatawai

E āhei ana te ākonga:

  • Te whakaatu mārika i tōna mārama ki te hurihanga wai, mā roto i tana pānui whakaahua. Kia kaua e iti ake i te ono ngā tūārere o te hurihanga wai i tana mahere ripo e whakaatu ana i te huri haere o te wai, e puta ai he awa kōpaka. 
  • Te whakamārama i te hurihanga wai kua tāia e ia, me te whakamahi anō i ngā kupu e tika ana.
  • Te whai i ngā tohutohu hei waihanga, hei whakahaere waka topaki māmā.
  • Te whakamārama me pēhea e rere ai te waka topaki, me te matapaki i tēnei ki te rōpū nui tonu. 

Hoki ake ki runga



Footer: